AZƏrbaycanşÜnasliğIN

Вид материала

Документы

Содержание Вклад видных азербайджанских пианистов Mühacir azərbaycan və alman ədəbiyyatinin bəzi problemləri

Подобный материал:

• AZƏrbaycanşÜnasliğIN, 13391.37kb.

РЕЗЮМЕ

В данной статье анализируются проблемы перевода в информационной потоке с английского на азербайджанский язык в современном этапе языковые связи Азербайджана с другими западно-Европейскими станарми, в том числе с Англией.


SUMMARY

The given article analyses problems of translation in informational stream from English to Azerbaijani in modern phase the langual relations of Azerbaijani with other west-European countries also with England.


Мустафаева Егана


ВКЛАД ВИДНЫХ АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ПИАНИСТОВ

В РАЗВИТИЕ НАЦИОНАЛЬНОГО МУЗЫКАЛЬНОГО ИСКУССТВА


Социальные преобразования последних десятилетий ХХ – начала XXI века в Азербайджане повлекли серьёзные изменения в структуре и содержании культурно-образовательного пространства, не могли не отразиться на состоянии отечественного пианистического искусстве, её теории и практике. Современный этап духовного развития нашего общества характеризуется повышенным интересом к истории страны, её культуре, традициям, фольклору, имеющим неповторимое своеобразие.

Современная фортепианно-исполнительская культура Азербайджана представляет собой общенациональное достояние. Это особое явление, выросшее на основе интеграции западноевропейских и русских классических традиций, а также особенностей национального музыкального восприятия и мышления. История фортепианного обучения в Азербайджане берёт своё начало с широко распространенных в городском быту различных форм частного музицирования на рояле, которое обусловило социальную востребованность фортепианного исполнительства и обучения. Открытие первой частной музыкальной школы А.Н.Ермолаевой, а затем музыкального техникума и государственной консерватории стали важнейшими переломными этапами в процессе становления национальной пианистической школы.

Общеизвестно, что в истории развития азербайджанской фортепианной школы особую роль сыграли талантливые музыканты Г.Г.Шароев и М.Р.Бреннер, осуществившие преемственность традиций русского пианизма, одним из основных качеств которого была характерная певучесть. Всей своей исполнительской и педагогической деятельностью они способствовали созданию единого художественно-эстетического направления в истории отечественного фортепианного обучения. Сегодня лучших представителей азербайджанской пианистической культура мы определяем как учеников-последователей шароевской и бреннеровской школы. Эти два выдающихся музыканта смогли создать и воспитать целое поколение пианистов, которые не только впитали их традиции обучения, но и осуществили связь поколений, передав их новому, современному. Другими словами, они смогли развить лучшие традиции русской пианистической школы в условиях Азербайджана. В настоящее время, многие талантливые азербайджанские пианисты, ведущие концертно-исполнительскую и педагогическую деятельность у себя на родине и за рубежом, с гордостью считают себя их последователями.

В 1919 году Г.Г.Шароев был приглашён в Баку и начал интенсивную педагогическую, общественную и просветительскую деятельность. Георгий Георгиевич был выдающимся музыкантом, педагогом редкой эрудиции и большого таланта. Будучи удивительно тонким и глубоко профессиональным музыкантом, Г.Г.Шароев оказал большое влияние на формирование таких пианистов, как К.Сафаралиева, Э.Назирова, И.Плямм, Е.Перевертайло, Н.Южанин Ч.Садыхов, Г.Брейкин, Н.Цинамдзгваришвили, В.Разживин, Н.Дадашлы и многих других. Современники этого замечательного музыканта наряду с его вдохновенным исполнением фортепианных произведений различных стилей отмечают то особое внимание, которое Г.Г.Шароев уделял качеству звучания инструмента, глубокому певучему звуку. «Когда за рояль сел сам Георгий Георгиевич, полились божественные звуки…» (1,78). Большими, мягкими и в то же время сильными руками он извлекал из фортепиано особое по красоте звучание. Он показывал, каким именно приёмом надо добиваться глубокого певучего звука. Г.Г.Шароев внёс значительный вклад в азербайджанскую музыкальную педагогику, воспитывая у учеников артистизм, умение охватить масштабное произведение в целом, умение воплотить наиболее полно и точно замысел композитора, горячее, эмоциональное отношение к музыке, творческое горение и увлечённость.

Другим выдающимся представителем фортепианной школы Азербайджана был М.Р.Бреннер (1907-1973). Он закончил Ленинградскую консерваторию по классу Л.В.Николаева и приехал в Баку по специальному приглашению Уз.Гаджибекова. В 1935 году М.Р.Бреннер начал свою активную педагогическую деятельность, на многие десятилетия предопределившую историческое будущее азербайджанского профессионального фортепианно-исполнительского искусства. «Его историческая роль в развитии отечественного пианистического искусства осуществилась не только потому, что он был одним из первых, а главным образом потому, что он был подлинным Мастером в своей профессии», - пишет в своих воспоминаниях З.А.Адыгезалзаде (2,32). Одни из самых первых, ярких, видных педагогов и пианистов Р.И.Атакишиев, Н.И.Усубова, Ф.А.Кулиева, Э.Ю.Сафарова, выдающиеся музыканты А.Ф.Векилова, Т.Г.Касимова, С.М.Ибрагимова, О.Г.Абаскулиев, З.А.Адыгезалзаде, С.Ш.Ширинова-Магеррамзаде, Т.М.Сеидов, Ф.Ш.Бадалбейли. являлись воспитанниками его класса.

М.Р.Бреннер в работе с учениками считал основополагающим воспитание слухового самоконтроля. Велась кропотливая работа над звуком, ставящая основной целью стремление к ясности и выразительности. Неукоснительно следуя авторскому тексту, он организовывал процесс работы над произведением, двигаясь от частного к общему. Аналитический подход к частностям и выяснение причинно-следственных связей обеспечивали естественное формирование крупных планов и целостный охват произведения. Придерживаясь этих высокопрофессиональных принципов, М.Р.Бреннер создаёт целую школу пианизма.

Бреннеровскую школу отечественного пианизма сегодня достойно представляют на самых престижных сценах мира его лучшие ученики: Ф.Бадалбейли, З.Адыгезалзаде, В.Расулова-Сук и многие другие.

В развитие музыкальной культуры Азербайджана неоценимый вклад внесла Народная артистка республики, профессор К.К.Сафаралиева (1907-1985). Около 60-ти лет проработала она на музыкальном поприще, служа любимому делу. Для педагогической деятельности К.К.Сафаралиевой характерен комплексный подход в обучении пианиста, обеспечивающий воспитание личности музыканта. В первую очередь она ставила целью расширение музыкального кругозора. Большое место в работе с учеником уделялось заботе о развитии внутреннего слуха. По мнению К.К.Сафаралиевой, для создания убедительной исполнительской концепции необходима осознание его драматургии. Решительно выступая против механического исполнения, она постоянно требовала активизации слуха. Её видные ученики - Т.Махмудова, З.Алиева, А.Маилова и другие, продолжая её педагогические традиции, внесли свой вклад в развитие национальной фортепианной культуры.

В азербайджанской пианистической школе наиболее ярко принципы певучего исполнения на фортепиано были развиты в педагогической деятельности Народного артиста Азербайджана, профессора Р.И.Атакишиева (1925-1994). Талантливый музыкант и педагог, на профессиональное формирование которого наиболее сильное влияние оказали выдающиеся музыканты К.Н.Игумнов и Я.И.Флиер и А.В.Нежданова, впитав лучшие традиции русской вокальной и фортепианной школ, реализовал весь свой талант художника и оставил глубокий след в азербайджанском музыкальном искусстве.

На основе анализа научно-методической литературы выделим его основные педагогические принципы:

- глубокое проникновение в замысел композитора и неустанные поиски целесообразного метода их воплощения;

- развитие художественного воображения воспитанника;

- предостережение от механистического подхода в развитии техники;

- особые требования к звукоизвлечению, достижение bel canto на рояле.

Воспитав множество отличных пианистов и среди них целую плеяду музыкантов – лауреатов международных - В.Гасанов, Б.Гуслицер, Р.Касимов, С.Ашумова, Л.Мустафазаде и Закавказских конкурсов - У.Велиева и Г.Алиев, он по праву считается одним из создателей авторской пианистической школы, внесшим огромный вклад в развитие азербайджанской фортепианной культуры.

Другим ярким представителем школы М.Р.Бреннера являлась – Заслуженный деятель искусств республики, кандидат искусствоведения, профессор Н.И.Усубова (1914-1994). Переняв лучшие пианистические традиции сначала М.Р.Бреннера, а затем А.Б.Гольденвейзера, она воспитала различных по индивидуальности пианистов, создав свою авторскую школу пианизма, представители которой сегодня успешно осуществляют свою исполнительскую и педагогическую деятельность: З.Шафиева, Ф.Гаджиева, А.Магеррамова, Е.Ахундова, А.Салаев, С.Аскерова и другие. Анализируя опыт видных отечественных педагогов-пианистов, необходимо отметить, что традиции певучего исполнения были в той или иной степени переняты всеми яркими представителями азербайджанской фортепианной школы. Каждый из них, обладая индивидуальностью и самобытностью, отличаясь друг от друга типом музыкального мышления и различными методами и приёмами работы, в то же время представляли общее художественно-эстетическое направление в эволюции национального пианистического искусства и были музыкантами единых творческих и профессиональных взглядов и устремлений. Сутью исполнительского процесса и основой работы над художественным содержанием они считали бесконечный поиск объективной правды и предельной естественности в передаче мыслей и чувств автора. Основные ориентиры в методике преподавания:

- тщательное изучение и осмысление нотного текста;

- аналитический подход к вопросам интерпретации;

-особое внимание к развитию у учащегося линеарного мышления с осознанием протяжённости фразы, её тембровой индивидуализации, умением создать из отдельных построений непрерывный, логически взаимосвязанный текучий процесс;

-реализация важнейших педагогических установок: культура звука, ритмическая дисциплина, аппликатура, педализация.

- особо требовательное отношение к проблеме звукоизвлечения, яркое и красочное использование богатой звуковой палитры фортепиано;

-«вокализирование» инструментального фортепианного звука во фразе;

- гибкость, тонкость артикуляции;

- поиски тембровой красочности.

Опираясь на прогрессивные традиции передового фортепианно-исполнительского искусства, они понимали, что в первую очередь культура звука и знание закономерностей воссоздания звуковой материи, понимание законов исполнительского движения, интонации, динамики и артикуляции могут стать основой для формирования ясного замысла и его воплощения. Постижение образного строя основано не только на интуиции и внутреннем переживании, но и на аналитической и технической обоснованности каждого элемента. Они понимали, что в фортепианном исполнительстве образная содержательность, чистота и культура звуковедения, интонационная выразительность являются основой основ, и поэтому так важно опираться на эти незыблемые критерии. Ознакомление с исторической панорамой развития профессионального пианистического искусства в Азербайджане позволяет сделать вывод о том, что в исполнительстве и педагогике особого успеха добивались те деятели, которые высоко ценили и впитали достижения русской школы пианизма, как наиболее передовой и верно следовали её принципам, творчески развивали их.

В настоящее время многие талантливые отечественные пианисты продолжают активно пропагандировать своё искусство за рубежом: З.Адыгезалзаде, Н.Султанов, Р.Мустафабейли, Т.Касимова. А.Магеррамова и другие. К сожалению, анализ современной педагогической и исполнительской практики показывает, что, в основном, сегодня традиции «вокального» интонирования на рояле, заложенные основоположниками азербайджанской фортепианной школы, постепенно утрачиваются. Современные пианисты всё больше поражают слушателей скоростью исполнения, нежели качеством звука, мастерством звукоизвлечения. Поэтому так актуальным видится возможность возрождения этих традиций на новом витке исторического развития. Изучение педагогических принципов выдающихся представителей азербайджанской фортепианной школы для каждого нового поколения педагогов-пианистов является возможностью приобретения мастерства, они всегда будут помогать музыканту повышать нравственные и профессиональные критерии в его благородном труде.


Литература:

1.Плям И.Г. «…С любовию к искусству», Баку: 2005.

2.Актуальные проблемы фортепианного исполнительства и педагогики. Сборник статей. Вып.2./ Ред. Ф.Ш.Бадалбейли, Баку: Адильоглы, 2008.


SUMMARY

The article describes the huge investment, that famous Azerbaijan pianists bring in to development of national musik art. The article reflects the essential pedagogical principles of Azerbaijani piano school. The author Mustafayeva Y. highlights the importance of leaning national traditions of skills for increasing of spiritual and professional criterias of the contemporary musician.


XÜLASƏ

Məqalədə Azərbaycanın tanınmış pianoçularının milli musigi incəsənətinin inkişafında əyəmiyyətli rolundan bəhs edilir. Məqalə Azərbaycan fortepiano məktəbinin əsas pedaqoji prinsiplərini əks etdirir, və müəllif Y.Mustafayeva yetişməkdə olan gənc pianoçuların bu prinsiplərdən bəhrələnərək, onların ustalıqlarının yüksək səviyyəyə qalxmasının mumkünlüyünü göstərir.


Müslümova Ofelya


MÜHACİR AZƏRBAYCAN VƏ ALMAN ƏDƏBİYYATININ BƏZİ PROBLEMLƏRİ


Məlum olduğu kimi bəşər tarixinin müxtəlif dönəmlərində baş verən ictimai-siyasi olaylar hər şeydən əvvəl xalqın bədii təfəkküründə formalaşaraq öz əksini onun ədəbiyyatında, mədəni abidələrində tapır. Təsadüfi deyil ki, dünya xalqlarının mənəvi arxeologiyasının “mədəni qatında” ən dəyərli məqamlardan tarixi yaşantıları öz yaddaşında saxlayaraq hifz edən əsas vasitələrdən biri bədii ədəbiyyatdır.

Azərbaycan legion ədəbiyyatın ədəbiyyatının Azərbaycan xalqının ideya-estetik, düşüncə-məfkurə yaddaşına qayıtması, Azərbaycan ədəbiyyatının müasir tarixdə özünəməxsus yer tutması bu gün xüsusilə məna-məzmun daşıyır: Milli müstəqillik uğrunda mənəvi-intellektual mübarizənin çox mühüm bir sahəsi də həmin mübarizənin tarixini yaxşı mənimsəməkdən, gələcəyə zəngin dünyagörüşlə, mükəmməl yaddaşla getməkdən ibarətdir. Qətiyyən unutmaq olmaz ki, kommunizmlə faşizmin XX əsrin ortalarına təsadüf edən döyüşündə nə qədər qəddar siyasi – mühacir ömrü yaşamış həmin şair və yazıçılar öz milli mənliklərindən, türkçü – azərbaycançı məfkurələrindən, nəinki imtina etmişlər, son nəfəslərinə qədər “müstəqil Azərbaycan” uğrunda mücadilə aparmaqdan mənəvi zövq almışlar. [3-5]

Elə götürək iki milli sarsıntını, iki qanlı cahan savaşı ilə səciyyəvi olan XX əsr Almaniya tarixinin gerçək təsvirini tarix kitablarından, kinoxronikalardan, rəsmi məlumatlardan daha çox alman ədəbiyyatı, o dövr ədəbi nümunələrini daha dolğun əks etdirir.

Amerikan filosofu U.Ceyms yazırdı: “Çox böyük tarix lazmdır ki, heç olmasa bir qədər ədəbiyyat alınsın.” Bu mənada alman və azərbaycan xalqının 1900-1945-ci illərdə üzləşdiyi faciələr onun bədii ədəbiyyatının inkişafında nə qədər problemlər yaratsa da, bu ədəbiyyatı görünməmiş dərəcədə zəngin mövzularla təmin etdi. Bu illərdəki alman və azərbaycan ədəbiyyatının səciyyəvi cəhətləri sosial fəallığın kəskin yüksəlişi siyasi və ideoloji mübarizələrlə birbaşa bağlılıq və s. kimi xasiyyətlər dövrün özünün səciyyəsindən irəli gəlirdi.Təsadüfi deyil ki, böyük alman yazıçısı Tomas Mann bunu “günün tələbi” adlandırırdı.

Məhz bu məqamda alman xalqının vicdanı kimi dəyərləndirilən bir çox görkəmli yazıçılar, o cümlədən T. Mann, H.Mann, B.Brext, L.Feyxtvanqer, B.Kellermann, H.Hesse və başqaları mənsub olduqları xalqın möhkəm iradəsini, bəşəriyyətin taleyi üçün keçirdiyi məsuliyyət hissini ortaya qoya bilən əsərlər yaratdılar, nasizmin, alman faşizminin iç üzünü, bəşəriyyət üçün nə qədər təhlükəli olduğunu xalqa, eyni zamanda dünyaya açıqladılar. Onlar öz həyatlarını təhlükə qarşısında qoyaraq bəşəriyyətin xilası naminə həyəcan təbili çala bildilər. Əvəzində isə təqib olundular, mühacirət həyatı yaşadılar qətlə yetirildilər, dustaqxana küncünə atıldılar. [40-41]

Danılmaz həqiqətdir ki, hər hansı xalqın ədəbiyyatı nə qədər bəşəri dünyəvi mahiyyət daşısa da ilk növbədə daha çox bu ədəbiyyatı yaradan xalqın tarixi, milli adət-ənənələri, düşüncə tərzi ilə bağlı olur. Şübhəsiz ki, bu tendensiya ötən əsrin birinci yarısında yaranmış Azərbaycan və alman mühacir ədəbiyyatının da mayasını təşkil edirdi. Həmin illərdə Azərbaycanın bolşevizm tərəfindən işğal edilməsi, əsrin əvvəllərində demokratik ruhlu sənətkarların sovet rejimi tərəfindən məhv edilməsi, susdurulması Azərbaycan ədəbiyyatının ideyası istiqamətini dəyişdirmişdir. Bu illərdə Azərbaycan ədəbiyyatı mənsub olduğu xalqın adət - ənənələrinə, həyat tərzinə yad, yabancı olan bir rejimin basqısı altında yaranmağa və bu rejimin tələblərinə uyğun şəkildə yaranmağa bir növ məhkum idi. Həmin illərdə isə Almaniya dünyanın siyasi müstəvisində söz sahibi olan bir ölkə kimi inkişaf edirdi. Alman ədəbiyyatının söz azadlığı imkanları sovetlər məkanının bir subjektinə, özü də asılı subjektinə, çevrilmiş sovet Azərbaycanı ədəbiyyatının imkanlarından çox geniş idi.

Bu illərdə Azərbaycan ədibləri istəsələr də, istəməsələr də ümumi sovet vətəndaşı mövqeyindən çıxış etməyə məhkum idilər.Alman ədəbiyyatının yaradıcıları isə məhz öz azadlıq ideyalarını ortaya qoya bilmək imkanına malik idilər.

Tale istər Azərbaycan, istərsə də alman mühacir ədəbiyyatının nümayəndələri ilə çox amansız davranmışdır. Çağdaş dövrümüzdə sənət adamlarının repressiya illərində orijinal üslubda ifadə etdikləri fikir və ümidlərə hörmətlə yanaşmaq, indiki cəmiyyətə çox zəruridir. İstər Azərbaycan, istərsə də Alman mühacir ədəbiyyatını bir əsas ideya birləşdirir və bu ideya daha çox bəşəriyyətin hər cür təhlükə və bəlalardan xilas edilməsi, eyni zamanda istiqlal mücadiləsi ilə bağlıdır. Bu ədəbiyyatların xəttini sülh, bərabərlik, dövlətlərin dinc yanaşı yaşaması ideyasi təşkil edir. Şübhəsiz ki, zaman keçdikcə bu ədəbiyyatın nümayəndələrinin əsərlərini bizə doğmalaşdıran, onların taleyinə maraq doğuran cəhətlər də daha çox məhz qeyd edilən bu humanist və zəruri olan cəhətlərlə bağlıdır. Mühacir alman və azərbaycan ədəbiyyatını bir əsas ideya, bir inam birləşdirir: “Bir istiqlal doğacaq qara günlər sonunda.” [16]

Məhz belə bir zamanda imkan tapıb xarici ölkələrə mühacirət edən ədəbiyyat adamları vətəndən uzaqlarda da qələmi yerə qoymadılar. Onlar əsl vətəndaşlıq hünəri göstərərək bütün təqib və basqılara məhəl qoymadan yazıb- yaratdılar. Bu yazılarda Azərbaycanın haqq səsi daha aydın eşidilməkdə idi. Xalqımızın ədəbi- mədəni həyatında böyük xidmətləri olan M. Ə. Rəsulzadə, C.Hacıbəyli, M. Məmmədzadə, Yusif Vəzir Çəmənzəminli kimi görkəmli insanlar Türkiyə, Polşa, Almaniya, Belçika, İtaliya və s. sərhədləri boyunca mühacir həyatı keçirməklə dünya üzünə “dönməz Azərbaycan” savaşı açdılar.

Mühacir Azərbaycan ədəbiyyatının “formaca milli, məzmunca sosialist” ədəbiyyatından ibarət olması barədəki konyuktur mövqeyə ilk zərbəni keçən əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanın cənubundan şimalına bütöv bir axınla gələn ədəbiyyat vurdu. Bunun ardınca Azərbaycanın müstəqillik qazandığı ilk illərdə, cumhuriyyət dövrünün, eləcə də Türkiyədə yaşayıb-yaradan azərbaycanlı mühacir yazıçıların əsərləri ilə bu və ya digər dərəcədə tanışlıq başlandı.

Təsadüfi deyil ki, 1918 – ci illər Sovet bolşevizminin tufanlarından baş götürüb İtaliyaya, Polşaya daha sonra Almaniyaya mühacirət etmiş, “Şərqdə neft və qan”, “Son peyğəmbər”, “Rza Şah”, “Qafqazın on iki sirri”, “Stalin”, “Ağ Rusiya” və s. məşhur əsərlərin müəllifi Məhəmməd Əsəd bəy (Lev Nussembaum) həmin dövrün siyasi gerçəklərini ən incə detallarına qədər təsvir edirdi. Nə qədər qəribə olsa da Məhəmməd Əsəd bəy (Lev Nussembaum) bolşevizmə qarşı mənəvi mübarizə apardığı bir zamanda, Sorokin kimi tanınmış yazıçı Rusiyadan baş götürüb qaçmağa məcbur olduğu bir vaxtda alman mühacir ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi Kukhof sosialist inqilabının alovlu təbliğatçılarından biri kimi çıxış edir, mübarizənin “Lenin yolu”nu yeganə çıxış yolu kimi göstərirdi. [47]

Həmin illərdə M.Ə.Rəsulzadə Berlində “Azərbaycan İstiqlal Komitəsi”ni yaratdı və həmin komitənin sədri vəzifəsinə vaxtilə Azərbaycandan Avropaya təhsil almağa göndərilmiş Hilal Munşini təyin etdi. 1934 – cü ildə Berlində nəşrə başlayan “Qurtuluş” jurnalının redaktoru vəzifəsində çalışan Hilal Münşi yazıçılıqla məşğul idi. Onun “Azərbaycan Respublikası” adlı kitabı haqqında alman professoru doktor Yeşke yazırdı: “Hilal Münşi bəy “Azərbaycan Respublikası” adında obyektiv və başa düşülən əsəri ilə Almaniya ictimaiyyətinin diqqətini Azərbaycana yönəltdiyi üçün təşəkkürə layiqdir”.[93] Həmin illərdə Almaniya yazıçılarının İmperiya İttifaqının və İmperiya ədəbi palatasının üzvü olan Əsəd bəyin irihəcmli, avtobioqrafik xarakterli “Şərqdə neft və qan” əsəri Almaniya ədəbi ictimaiyyətində əsl partlayışa səbəb oldu. Bu kitab doğrudanda hər bir macəra romanından gərgin, “ səyahət kitabından dinamik və həyatın özü qədər rəngarəngdir”. Əsərin nəşri öz müəllifinə böyük şöhrət gətirməklə yanaşı, ona rəqiblər, bədxahlar da qazandırdı. Məşhur yazarlardan Hans Fişer, Karıl Hoffmann kimi ciddi söz sahibləri bu kitab haqqında yüksək ədəbi fikirlər söylədilər. “Şərqdə neft və qan” qısa bir zaman ərzində bir çox dillərə tərcümə edildi, müxtəlif ölkələrdə yayılaraq müəllifinə şöhrət qazandırdı. Lakin az keçməmiş Almaniyanı faşizm dalğası bürüdü. Bu irqçilik davası bütün mütərəqqi insanlara qarşı o cümlədən Əsəd bəyə də yönəlir. Artıq Əsəd bəyi Almaniyada yetərincə müdafiə etmək olmayır və buna görə o, 1933 – cü ildə Avstriyaya mühacirət etmək məcburiyyətində qalır. Lakin o, Almaniyanı tərk etsədə Almaniya ilə əlaqələrini üzməmişdi. O Almaniya və Avstriyada da Verner Şendellə ədəbi dosluq əlaqələrini qoruyub saxlamış, hətta onunla sonralar Praqada , Marienbada görüşmüşdür.

Müstəqilliyimizin ilk illərindən başlayaraq bir çox ədəbiyyatçılar, o cümlədən professorlardan Çərkəz Qurbanov, Həsən Quliyev, tarix elmləri namizədi Məhəmməd Cəfərli, Abid Tahirli və başqaları Almaniyada yaranmış mühacir Azərbaycan ədəbiyyatının nümunələrinin üzə çıxarılması sahəsində çox böyük axtarışlar apardılar. Bu araşdırmalar nəticəsində əldə edilən materiallardan aydın olur ki, Almaniyada mühacirət həyatı yaşamış, əslində yaşamaq məcburiyyətində qalmış qələm adamlarının yaradıcılığında necə bir vətən həsrəti, doğma torpağı görmək arzusu, bolşevizm kabusuna nifrət açıq – aydın hiss olunur.

Azərbaycan mühacir ədəbiyyatının Azərbaycan xalqının ideya – estetik, düşüncə - məfkurə yaddaşına qaytarılması, Azərbaycan ədəbiyyatının müasir tarixində özünəməxsus yer tutması bu gün xüsusi məna – məzmun kəsb edir; milli müstəqillik uğrunda mənəvi – intellektual mübarizənin çox mühüm bir sahəsi də həmin mübarizənin tarixini yaxşı mənimsəməkdən, gələcəyə zəngin tarixi dünyagörüşlə, mükəmməl yaddaşla keçməkdən ibarətdir.