AZƏrbaycanşÜnasliğIN
| Вид материала | Документы |
СодержаниеСинтез национальной ладовой основы с современной техникой композиторского письма в поэме с.ибрагимовой «ithaf» для органа и вока Rəşid behbudovun azərbaycan |
- AZƏrbaycanşÜnasliğIN, 13391.37kb.
СИНТЕЗ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЛАДОВОЙ ОСНОВЫ С СОВРЕМЕННОЙ ТЕХНИКОЙ КОМПОЗИТОРСКОГО ПИСЬМА В ПОЭМЕ С.ИБРАГИМОВОЙ «İTHAF» ДЛЯ ОРГАНА И ВОКАЛЬНОГО ДУЭТА В 2002 году органная литература Азербайджана обогатилась талантливым сочинением – поэмой «İthaf» Севды Ибрагимовой. Произведение написано для органа и вокального дуэта (сопрано и баритон). На сегодняшний день С.Ибрагимовой принадлежит большое количество сочинений, которые впечатляют разнообразием и многоликостью жанрового аспекта, выбора исполнительских средств, содержательно-программной направленности. Обновление формы сочинений, усложнение их музыкального языка, поиски необычных тембровых звучаний сочетаются в творчестве современного азербайджанского композитора с прочной опорой на национальные истоки. С.Ибрагимовой наиболее близка сфера романтической образности и стилистики. Ее музыка посвящена родной земле, ее светлой красоте, без которой композитор не мыслит самого своего существования, за чью жизнь и судьбу она ощущает личную ответственность, стремясь найти единомышленников среди слушателей. Поэма «İthaf» посвящена Узеиру Гаджибейли, великому классику азербайджанской музыки XX века. Музыкально-эстетическая концепция этого выдающегося музыкального деятеля стала нерушимым фундаментом всей композиторской школы Азербайджана. Свой талант, силы и энергию он посвятил делу строительства национальной музыкальной культуры, работе организаторской, педагогической, пропагандистской, научно-исследовательской, композиторской. Творческие заветы У.Гаджибейли продолжили многие поколения азербайджанских композиторов. Основное содержание поэмы «İthaf» на наш взгляд, составляют размышления о человеческой жизни, о близких людях в образах эмоционально насыщенных и конкретно-выразительных – волевых и энергичных, лирических и просветленных. Богатая палитра душевных переживаний раскрывает внутренний мир «героя». Это произведение воспринимается как посвящение жизни, Родине, родным и близким людям, окружающим каждого из нас. Искренность выражаемых чувств, содержательность замысла, тонкий артистизм в выборе тембрового решения произведения (привлечение вокального дуэта сопрано и баритона), логичность композиции целого – все это определяет эстетические достоинства поэмы «İthaf» для органа С.Ибрагимовой. В творческую задачу автора входило воплощение «пульса» жизни, богатства лирических чувств – глубоких и возвышенных, гражданских по своей природе, активного начала во имя утверждения светлого идеала. Внутреннее непрерывное развитие в поэме ведет к заключительной кульминации, в которой сливаются в едином апофеозном звучании орган и вокальные голоса. Ее точная профессиональная работа ощущается в контрапунктической технике, основанной на четкой выверенности вертикали при подключении вокального ансамбля в каждую единицу музыкального времени. В сфере формообразования поэмы угадываются особенности сонатного строения, однако использование традиционных схем здесь достаточно необычно и неожиданно. Избегая классической сонатной структуры, композитор, вместе с тем, сосредоточил свое внимание на выделении стилевых качеств сонатной драматургии – динамичности, действенности, масштабности, которые позволяют подготовить выход к кульминации и насытить развитие сквозным движением. Поэма «İthaf» для органа С.Ибрагимовой является достаточно крупным произведением, показательным с точки зрения круга музыкальных образов и принципов их воплощения и развития. Драматургический замысел произведения обнаруживается в «чередовательном» сопряжении лирики и героики, в переходах от страниц лирического просветления к активно драматической напряженности. Все стороны содержания раскрываются в процессе развития, которое вскрывает заложенные в лирических и драматических мотивах свойства, и их борьбой определяется весь «путь» движения формы. Следует обратить внимание на то, что именно эти свойства, заложенные в образном характере тематических элементов, в методе развития музыкального материала, весьма типичны для общих музыкально-содержательных свойств жанра инструментальной поэмы. Композитора привлекала возможность построения одночастной композиции, свободной от формальных канонов. Эта явно общеромантическая направленность воплощена в поэме С.Ибрагимовой ярко и последовательно. Особенности интонационного и гармонического языка поэмы «İthaf» для органа определяются ее своеобразным ладотональным строем. В своем произведении С.Ибрагимова свободно использует принципы современного композиторского письма, самобытно взаимодействующие с нормами национального ладового мышления автора. В общем замысле цельной одночастной композиции отчетливо сказалась внутренняя музыкальная логика, отразившая некоторые черты стиля композитора. Последние, в свою очередь, связанны с выдвижением на первый план мелодического начала, опорой на интонации народной песенности. Поэму «İthaf» открывает вступительный раздел, где постепенно кристаллизуются основные тематические зерна последующего Allegro. Ладовой основой вступления является звукоряд лада Чаргях с тоникой ми. Композитор мастерски синтезирует принципы интонационного развертывания, характерные для ладовой системы Чаргях, с особенностями атонального строя. Таково настойчивое утверждение тоники Чаргях постоянным подчеркиванием нисходящего движения к ней. Своеобразное претворение получают в этой мелодии элементы народно-песенного творчества – характерные секвентные последования, приемы полутоновых опеваний основного звука. От фольклорных традиций идет и необычайная пластичность, гибкость ритмического рисунка мелодии. Новая фаза динамического нарастания подводит к основному разделу поэмы – Allegro moderato. Напряженная, неустойчивая тема главной партии сочетает в себе порыв огромной силы. В ее основе находятся лаконичные импульсивные мотивы, сплетающиеся в линию большого динамического подъема и размаха. Тесно связанное с особенностями народной музыки мелодическое мышление С.Ибрагимовой в данном фрагменте отличается инструментальным складом. Об этом свидетельствует широта диапазона мелодии, регистровая «разбросанность» ее отдельных оборотов, экспрессивная заостренность интонации. Через жанровую характерность токкаты композитор воссоздает традиционный образ энергии, неутомимого движения, «пульса» жизни. Смещение действия в иную плоскость подготавливает звучание побочной партии. Разителен ее контраст с наступательной музыкой главной партии: иной тип фактуры изложения, иное, мягкое звучание органа, иной – светлый лирический характер. Плавно льющаяся мелодия покоряет прелестью своей мечтательной лирики, ласковой грацией интонационной линии, красочным колоритом гармонических последований и прозрачной ясностью тематической ткани. Мелодика побочной партии носит преимущественно диатонический характер, в ней почти отсутствуют ладовые альтерации ступеней, способные активизировать, обострить интонационное движение, сделать линию эмоционально более напряженной. Светлое поэтическое настроение дополняет и ладовая окраска темы – Раст с тоникой ми бемоль, синтезированный с гармонической тональностью – Es dur. Разработка начинается с интонационного материала вступительного раздела. Именно здесь выявляется достаточно ярко интонационная взаимосвязь вступления и первой темы Allegro, их произрастание из начальной «повелительной» секунды. Музыкальные образы разработки выражают в своем развитии внутренние переживания в их непрерывном движении. Важную динамическую функцию при этом выполняет ритм, нагнетающий особую степень напряжения. Будучи монолитной, разработка в то же время состоит из ряда внутренних подразделов, в некоторых случаях отграниченных в фактурно-тематическом отношении. Пульсирующий ритм то отступает, то вновь с упорством закрепляется на гребне кульминационного подъема, где его твердит плотная масса аккордов. После внезапного замедления темпа в верхнем регистре на фоне остинатного ритмического рисунка звучит выразительный мотив, напоминающий народные инструментальные наигрыши деревянно-духовых инструментов. Следующая волна динамического нарастания венчается низвергающимися мотивами на фоне звука до. Нисходящая линия здесь образована секвенцией короткого интонационного звена, вычлененного из тематизма вступительного раздела. После небольшого переходного эпизода начинается реприза сонатного аллегро, которая носит зеркальный характер. Песенная лирическая тема побочной партии открывает репризу поэмы. Утверждается светлая ясная тональность C dur. Еще шире разливается задушевная песенно-романсовая мелодия в исполнении вокального дуэта сопрано, баритона и органа. Выразительная «говорящая» мелодия развивает характерные интонации побочной партии allegro. В органическом синтезе традиционно народного и романтически приподнятого лирического высказывания заключается особая красота данной темы. Частое возвращение к исходному интонационному обороту влечет за собой его вариантное развитие, которое становится основным способом подачи музыкального материала. Диалогичность фактуры значительно обогащает полифоническое развитие темы. Вдохновенная мелодия постепенно растет, «расцветает», устремляясь к кульминации. В мелодическом росте этой музыки при большом crescendo достигается высокая устойчивая кульминация – проведение темы в партии органа в тональности Des dur. Она целиком основана на многократных повторениях уже знакомой попевки, цепь ее секвентных проведений образует протяженную интонационную линию с характерным вращением вокруг опорных звуков. Далее звучит вариант темы главной партии, сплавленный из начального секундового восхождения и «вращающегося» мелодического оборота. В дальнейшем изложении главной партии можно услышать отзвуки мелодии вступления. Почти непрерывное движение шестнадцатыми, уплотнение органной фактуры динамизирует музыку, придает ей более энергичный и размашистый характер. Драматический эффект заключается не только в нарастающей силе звука, он коренится в использовании богатейших возможностей органа. Имею в виду блестящие виртуозные пассажи, контрастную перекличку регистров, внутреннее противодействие между органной педалью и рассыпающимися звонкими фигурациями и т.п. Но вот звучность слабеет и начинается кода. Вслед за быстро отзвучавшей, стремительной музыкой плавно, не спеша распевается голосами вокального ансамбля и органом лирическая мелодия, которая складывается из мотивов побочной партии. Яркость сопоставления достигается тональным сдвигом – переходом из cis moll в Des dur. Лирическая мелодия складывается из мотивов побочной партии. Поэма заканчивается ослепительно светлой, многократно повторяющейся каденцией, утверждающей ладотональную сферу Des dur (Раст ре бемоль). Величавый облик коды вызывает ассоциации с послесловием действия, в котором воздается хвала жизни. Поэма «İthaf» С.Ибрагимовой – произведение большой силы художественного воздействия, значительности содержания. Замысел поэмы, лирической по своей драматургической концепции, определил своеобразную трактовку одночастной композиции. Она представляет собой замечательный образец взаимосвязи и перевоплощения мотивов, при помощи которых достигается редкое единство целого. Поэма «İthaf» для органа С.Ибрагимовой относится к числу лучших достижений азербайджанской органной музыки, созданных за последние годы. ЛИТЕРАТУРA
SUMMARY The Sevda Ibrahimova`s poem «İthaf» for organ is among the best achievements of the Azerbaijani organ music created over the past years. The idea of the poem, lyrical in its dramatic conception, defined an original interpretation of this one-part composition. It is a remarkable example of the relationship and transformation of motives, by which achieved a rare unity of the whole. Sincerely express feelings, constructive idea, delicate artistry in the selection of tonal works of solutions (involving vocal duet soprano and baritone), the logic of the whole composition - all this determines the aesthetic qualities of the poem «İthaf» for organ S. Ibragimova. XÜLASƏ S.İbrahimovanın orqan üçün «İthaf» poeması azerbaycan orqan musiqisinin son illərdə yaradılmış ən gözəl nailiyyətlərdən biridir. Poemanın öz dramaturji konsepsiyasına görə lirik olan əsas ideyası birhissəli kompazisiyanın özünəməxsus şərhini müəyyənləşdirir. Bu şərh, nadir tam birliyin əldə edilməsinə kömək edən motivlərin dəyişmə qarşılıqlı əlaqəsini nümayiş etdirən gözəl nümunədir. İfadə olunan hissələr səmimiliyi, niyyətin dolğunluğu və əsərin tembr həllinin seçimindəki zərif artistizm (soprano və bariton vokal duetinin cəlb olumnası), tam kompozisiya məntiqi – bütün bunlar poemanın estetik məziyyətlərini təmin edir. Babayeva Məryəm RƏŞİD BEHBUDOVUN AZƏRBAYCAN MUSİQİ MƏDƏNIIYƏTİNDƏ ROLU Rəşid Behbudov Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin parlaq simalarındandır. Rəşid Behbudovun bənzərsiz mahnı ifaçılığı üslubu, səhnə və ekran obrazları, təşkilatçısı və bədii rəhbəri olduğu Mahnı Teatrı – bütün bunların hər biri böyük sənətkarın yaradıcılığının şaxələri olmaqla, həm də milli musiqi ifaçılığı sənətində açdığı yeni yolun başlanğıcıdır. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq simasını səciyyələndirərkən, ilk növbədə, onun repertuarını, ifaçılıq üslubunun xüsusiyyətlərini, fəaliyyət sahələrini xarakterizə etmək lazımdır. Bu baxımdan R.Behbudovun yaradıcılığında Azərbaycan və dünya xalqlarının mahnılarının ifası, bəstəkarların mahnı və romansları, klassik opera ariya və ariozoları qeyd olunmalıdır. Zəngin repertuar seçimi, əsərlərin janrından və həcmindən asılı olmayaraq, təfsir xüsusiyyətlərinə eyni ciddiliklə yanaşma R.Behbudovun sənətkarlığını xarakterizə edən cəhətlərdir. Eyni zamanda, R.Behbudovu müğənni kimi tanıdan və sevdirən onun zəngin tembrli səsi və ifaçılığıdır. Buna görə də R.Behbudovun məhz səs tembrinin öyrənilməsi, onun ifaçılıq xüsusiyyətlərinin araşdırılması, milli və klassik ənənələr baxımından əsaslandırılması da həlli vacib məsələlərdən olub, tədqiqat obyekti kimi aktuallıq kəsb edir. R.Behbudova həsr olunmuş elmi və publisistik yazılarda müğənninin yaradıcılıq portreti nə qədər dərindən işlənilsə də onun ifaçılıq üslubunun xüsusiyyətləri elmi əsaslara söykənərək, hələ tam dərinliyi ilə açılmamışdır. Bizə elə gəlir ki, musiqişünaslıqda bu boşluğun aradan qaldırılmasına böyük ehtiyac vardır. Məhz bu səbəbdən biz bu mövzuya müraciət etmişik. R.Behbudovun bir müğənni kimi sənətinin qaynaqları dərin və çox şaxəlidir: bir tərəfdən, o, Azərbaycan xanəndəlik sənətinin, bilavasitə Qarabağın musiqi ənənələri ilə sıx bağlıdır. Onun atası Məcid Behbudov Qarabağ xanəndəlik məktəbinin parlaq nümayəndələrindən biri, muğam və xalq mahnılarının gözəl ifaçısı, gözəl pedaqoji istedada malik ziyalı bir insan olmuşdur. Məhz atasının rəhbərliyi altında Rəşid Behbudov əsil sənətkarlıq məktəbi keçmişdir. Bu da onun öz yaradıcılığında zəngin xalq mahnı irsinə müraciət edərək, onların özünəməxsus tərzdə ifaçılıq təfsirini yaratması üçün bir özül olmuşdur. R.Behbudovun ifaçılıq üslubu italyan vokal məktəbinin səciyyəvi üslub xüsusiyyətlərini özündə ehtiva edir. Rəşid Behbudovun ifaçılığı vokal üslubun əsaslarına dayaqlanır. Belə ki, o, dövrünün görkəmli müğənnilərindən – D.Andquladze və başqalarından vokal dərsləri almış, opera səhnəsində təcrübə keçmiş, vokal ifaçılığının sirlərini dərindən mənimsəmişdir. Bütün bunlar onun ifaçılıq üslubunda qeyri-adi bir vəhdətdə təmsil olunmuş, onun yaradıcılığının şaxələrində öz əksini tapmışdır. R.Behbudovun zəngin çalarlı səs tembri öz keyfiyyətinə görə baritonal tenordur. Həm elmi ədəbiyyatda, həm də dövrü mətbuat səhifələrində çıxan məqalələrdə Rəşid Behbudovun səs tembri lirik tenor kimi göstərilir. Lakin onun oxuduğu musiqi nümunələrinin təhlili, səs yazılarının öyrənilməsi sübut edir ki, onun səs tembri özündə tenor və bariton səslərinin xüsusiyyətlərini birləşdirirdi. Onun səs diapazonunun həm tenor, həm də bariton səslərinə məxsus çərçivəni əhatə etməsi də bunu deməyə əsas verir. Rəşid Behbudov musiqi mədəniyyəti tarixinə geniş yaradıcılıq ampluasına malik sənətkar kimi daxil olmuşdur. Rəşid Behbudov yaradıcılıq sahələrinin, ifaçılıq xüsusiyyətlərinin araşdırılması onu aktyorluq istedadına malik müğənni kimi səciyyələndirməyə imkan verir. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq üslubunda bu iki istedadın qarşılıqlı əlaqələndirilməsi, onun tükənməz yaradıcılıq fantaziyası ilə qovuşdurularaq, qeyri-adi bir sənətkarlıq nümunələrinin üzə çıxmasına səbəb olurdu. R.Behbudovun yaradıcılıq simasında müğənni və aktyorluq istedadı vəhdət təşkil edir. Bu da onun ifaçılıq üslubunun əsas keyfiyyətlərindən biridir. Müğənni R.Behbudov aktyor R.Behbudov anlayışından ayrılmazdır. Onun bütün yaradıcılığı boyu bu keyfiyyətlər yanaşı inkişaf etmiş və bu vəhdətdən təkrarolunmaz musiqili səhnə və kino obrazları meydana gəlmişdir. R.Behbudovun istər solo, istərsə də ansamblın əhatəsində (səhnə əsərlərində və ya konsertlərdə) ifa etdiyi musiqi əsərlərində müğənnilik və aktyorluq qabiliyyəti üzvi surətdə qovuşmuş şəkildə üzə çıxırdı ki, bunun da kökləri bir tərəfdən, xalq ifaçılığı sənəti ilə, digər tərəfdən, vokal və estrada üslubunun əsaslarını dərindən və yaradıcı şəkildə mənimsəməsi ilə bağlı idi. Bu da onun axtarışlarının nəticəsi kimi Mahnı Teatrının fəaliyyətində öz real təcəssümünü tapdı. R.Behbudovun yaradıcılığı geniş və zəngin olmuşdur. Onun repertuarı sənətdə ilk addımlarından xüsusi zövqlə tərtib olunurdu, proqram məntiqlə düşünülürdü. Onun repertuarının əsasını opera ariyaları, dünya xalqlarının mahnıları, estrada mahnıları, klassik romanslar, xalq mahnıları təşkil edirdi. R.Behbudovun repertuarındakı mahnılar janr xüsusiyyətlərinə görə müxtəlifdir: lirik, vals, marş, məzəli mahnı janrları, əmək mahnıları, mərasim mahnıları, romanslar, xalq mahnıları, ariyalar, ariozolar, dünya xalqlarının mahnıları. Rəşid Behbudovun səsyazıları onun ifaçılıq sferalarının fərqli xüsusiyyətlərini üzə çıxarmağa imkan verir. Qeyd etmək lazımdır ki, əgər xalq və bəstəkar mahnılarının ifası zamanı Rəşid Behbudovun səsində muğamdan gələn intonasiya sərbəstliyi və axıcılıq özünü göstərirsə, opera partiyalarının ifasında akademik belkanto üslubu önə çıxır. Lakin bu zaman da Rəşid Behbudovun özünəməxsus aktyorluq istedadı onun ifaçılıq tərzinə də sirayət edərək, yaratdığı obrazlara canlı həyati cizgilər aşılayır. R.Behbudovun ifaçılıq üslubunun əsas istiqamətlərindən biri xalq mahnı ifaçılığıdır. Xalq mahnıları əsrlər boyu mövcud olub, nəsildən-nəslə ötürülərək yaşadılır. Xalq mahnılarının toxunulmaz gözəl bir abidə kimi təsəvvürlərdə yaşaması, həqiqətən də onlar bizim tarixi yaddaşımızın dəyişməz təcəssümü olduğunu sübut edir. R.Behbudovun ifasında bu xalq mahnıları dövrlə bir ahəngdə səslənməyə başlamış, zamanın tələblərinə cavab verən musiqi irsinin zəngin inciləri kimi insanların zövqünü oxşamış, gözəllik hissi aşılamışdır. Onlar təkcə azərbaycanlıları deyil, müasirlərimizi, bütün dünyanı valeh etmişdir. Müğənninin xalq mahnılarına müraciəti, qədim xalq mahnılarını yeni təfsirdə həyata qaytarması, estrada səhnəsinə çıxarması, təkcə azərbaycanlıların deyil, bütün dünya xalqlarına təqdim etməsi musiqi ifaçılığında, xüsusilə estrada sənətində yeni bir istiqamət yaratmışdır. R.Behbudovun xalq mahnı ifaçılığının əsas cəhətləri sadə və səmimi ifadə tərzi, xalq dilinə maksimal yaxınlıq, xalq ifaçılığından gələn cəhətlərin kamera-vokal ifa tərzi ilə qovuşdurulmasından ibarətdir. R.Behbudovun opera ifaçılığı üslubu öz əksini musiqili-səhnə əsərlərində yaratdığı obrazlarda: Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettasının ekran versiyasında Əsgər rolunda və Fikrət Əmirovun “Sevil” operasında Balaş rolunda tapır. Bu sahəyə, həmçinin, ayrı-ayrı opera ariyalarının və romansların ifasını da aid edirik. Müğənninin opera ifaçılığı üslubu qabarıq hiss olunan akademik tərzli olub, estrada ifaçılığından məhdud çərçivəsi ilə fərqlənir. Müğənni opera və operetta ariyalarının ifasında sərbəstliyə yol verməyərək, səsini bir növ qapalı çərçivəyə salır, muğam avazları üzərində gəzişmələrdən, zəngulələrdən çəkinir. Bu sahədə qüsursuz təmiz belkanto üslubu üstünlük təşkil edir. Bədii ifadə tərzində təbiidir ki, müğənninin dəst-xəttinə, ifaçılıq manerasında xas olan sərbəstlik, səmimilik, təbiilik özünü göstərir. vokalın musiqili nitqə çevirən cəhətlər özünü qabarıq büruzə verir. Rəşid Behbudov bir müğənni kimi kamera-vokal ifaçılığa üstünlük vermişdir. Bununla belə, onun opera ifaçılığı ilə kamera-vokal ifaçılıq üslubunu müqayisə etsək, onlar arasındakı fərqli cəhətləri müşahidə edə bilərik. Bu, xüsusilə obrazların ən incə detallarla işlənilməsində, əhval-ruhiyyənin yaradılmasında özünü büruzə verir. Opera üslubunun cizgiləri kamera-vokal əsərlərin təfsirində də özünü göstərsə də, burada ciddi akademizm daha çox öz yerini səmimi etiraf ifadə edən oxuma tərzinə verir. Eyni zamanda, kamera-vokal əsərlərin ifası zamanı milli intonasiyalara yer verilməsi özünü qabarıq göstərir ki, bu xüsusiyyət onun estrada mahnı ifaçılığına xasdır. Kamera-vokal sahədə o, obrazların detallarının işlənilməsinə, ən xırda, incə çalarların yerində istifadə olunmasına çalışır. R.Behbudovun bəstəkar mahnılarının ifaçılıq üslubundan danışarkən, qeyd etmək lazımdır ki, o, ifa etdiyi əsərlərdə - mahnı, romans və s. yüksək bədii ustalıqla və qeyri-adi dəqiqliklə məna vurğularını qabardır, müəllif düşüncəsinin dərin qatlarını aça bilir və yaratdığı obrazı canlandırmağı, görümlü etməyi bacarırdı. Onun ifa edərək yaratdığı hər bir mahnı əsil sənət incisinə çevrilirdi. Rəşid Behbudovun bəstəkarlarla yaradıcılıq əlaqələri çoxcəhətli olmuşdur. Bəstəkar mahnılarının estrada səhnəsinə çıxarılması, musiqili filmlərin yaranması, ekranlarda göstərilməsi, qrammofon vallarına, kompakt disklərə, video lentlərə yazılması, onların dünya miqyasında təbliği və s. bu qəbildəndir. R.Behbudov ifa etdiyi hər bir əsəri öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək, onu öz ifaçılıq üslubuna uyğunlaşdırırdı. Daim axtarışda olan müğənni istər bəstəkar əsərlərinə müraciət edərkən, istərsə də yaddaş vasitəsilə şifahi ənənəli musiqi nümunələrini, eləcə də digər xalqların musiqisini mənimsəyərkən, onun daxili ruhunu və sətiraltı mənasını tapmağa çalışır və üzə çıxardığı cizgiləri səs imkanları, diksiyası, mimikası, hərəkətləri, səhnə davranışı vasitəsilə dinləyiciyə çatdırmağa nail olurdu. Beləliklə də onun ifa etdiyi müxtəlif janrlı vokal əsərlərin məzmunu, mənası, mahiyyəti, dramaturji inkişaf xətti aydın şəkildə özünü büruzə verirdi. R.Behbudovun ifaçılıq üslubunda milli və ümumbəşəri xüsusiyyətlər bir vəhdət təşkil edirdi. Bu vəhdətdə millilik daha önəmli yer tuturdu. Belə ki, müğənninin ifaçılığında məhz milli xüsusiyyətlər daxildən gələn fəhmlə, dərin soy-kökümüzə mentalitetimizə söykənərək, üzə çıxırdı. Bu da onun dəst-xəttinin üzvi xüsusiyyəti kimi müraciət etdiyi hər bir əsərdə (üslubundan, janrından və dilindən asılı olmayaraq) özünü büruzə verirdi. O, özünün dərin milli ifa tərzini beynəlmiləl dinləyici auditoriyasına çatdırmağı bacarırdı. Bu halda da milli xüsusiyyətlər ümumbəşəri mahiyyət kəsb edirdi. R.Behbudovun ifaçılıq üslubu, ilk növbədə, milli ənənələrə dayaqlanır. Onun ifa etdiyi bütün əsərlərdə - Azərbaycan bəstəkarlarının mahnı və romanslarında, dünya xalqlarının mahnılarında, səhnə və kino yaradıcılığında xalq mahnısının daxilindəki arxetip, əsrlərin dərinliyindən gələn və bizim şüurumuzda kodlaşdırılmış informasiya özünü büruzə verir. Bu da milli ənənələrin təzahürü kimi, R.Behbudovun yaradıcılığı timsalında onların nəsildən-nəslə ötürülməsinə yol açır. Beləliklə, R.Behbudov varisi və daşıyıcısı olduğu milli ənənələrin yeni şəkildə özündən sonrakı nəsillərə ötürülməsini həyata keçirmiş olur. Beləliklə, Rəşid Behbudovun ifaçılığı milli mənbələrlə yanaşı, klassik vokal üslubun əsaslarına və müasir estrada janrının xüsusiyyətlərinə dayaqlanır. Bütün bunlar onun ifaçılıq üslubunda qeyri-adi bir vəhdətdə təmsil olunmuşdur. Onu da deyək ki, Rəşid Behbudovun ifaçılıq üslubunun xüsusiyyətləri bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə və təmasda olaraq, R.Behbudovun bənzərsiz yaradıcılıq dəst-xəttini əmələ gətirir. Bu yaradıcılıq sahələrini ayrı-ayrılıqda xarakterizə etməkdə məqsədimiz yalnız bir qədər sistemləşdirmə apararaq, tədqiqatımızı müəyyən məcraya yönəltməkdən ibarətdir. Əlbəttə ki, bütün bu xüsusiyyətləri şərh etmək üçün R.Behbudovun irsinə dönə-dönə müraciət etmək, onun ifaçılıq təfsirinin xüsusiyyətlərini açmaq vacibdir. Digər tərəfdən, R.Behbudovun yaradıcılığında küll halında üzə çıxan bütün bu ifaçılıq xüsusiyyətləri ondan sonra digər müğənnilər tərəfindən mənimsənilərək, genişləndirilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Bu gün ifaçılıq metodikasından bəhs edərkən, Rəşid Behbudovun adı xüsusi qeyd olunmalı, onun ifaçılıq ənənələri dərindən öyrənilməlidir. Yalnız bu yolla biz həm Rəşid Behbudov sənətini dərindən dərk edib, musiqimizin üfüqlərini genişləndirə bilərik. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq ənənələri, onun ifaçılıq xüsusiyyətləri ondan sonra digər müğənnilər tərəfindən mənimsənilərək, genişləndirilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Bu gün də Azərbaycan musiqisində Rəşid Behbudovun davamçıları yetişir. |