Г. Р., Шевченко Г. И. Латинский язык с элементами римского права

Вид материалаДокументы

Содержание


In jure cessio
De jure personarum
М. Туллий Цицерон
Первая речь против Катилины
Подобный материал:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   35

In jure cessio


1. In jure cessio hoc modo fit: apud magistrātum popŭli Romāni, velut praetōrem, is, cui res in jure cedĭtur, rem tenens, ita dicit: "Hunc ego homĭnem ex jure Quiritium meum esse ajo". Deinde postquam hic vindicavĕrit, praetor interrŏgat eum, qui cedit, an contra vindĭcet. Quo (eo) negante aut tacente tunc ei qui vindicavĕrit, eam rem addīcit. Hoc fiĕri potest etiam in provinciis apud praesĭdes eārum. 2. Plerumque tamen mancipationĭbus utĭmur: quod enim ipsi per nos praesentĭbus amīcis agĕre possŭmus, hoc non interest nec necesse (est) cum majōre difficultāte apud praetōrem aut apud praesĭdem provinciae agĕre (Gajus).

De jure personarum


1. Omne jus, quo utĭmur, vel ad persōnas pertĭnet vel ad res vel ad actiōnes. Prius videāmus de persōnis. Summa divisio de jure personārum haec est, quod omnes homĭnes aut libĕri sunt aut servi. Rursus1 liberōrum homĭnum alii ingenui sunt, alii libertīni.

Ingenui sunt, qui libĕri nati sunt; libertīni, qui ex servitūte manumissi sunt (Gajus).

2. Est autem manumissio de manu missio, id est, datio libertātis: nam quamdiu quis in servitūte est, manui et potestāti supposĭtus est, manumissus autem liberātur potestāte (Digesta).

3. Sequĭtur de jure personārum alia divisio: nam quaedam persōnae sui juris sunt, quaedam aliēno juri sunt subjectae. Rursus eārum personārum, quae aliēno juri subjectae sunt, aliae in potestāte, aliae in manu sunt (Gajus).

4. Videāmus nunc de iis, quae aliēno juri subjectae sunt: nam si cognoverĭmus, quae illae persōnae sint, simul intellegēmus, quae sui juris sint. Ac prius dispiciāmus de iis, qui in aliēna potestāte sunt.

In potestāte ităque sunt servi dominōrum, quae (= et ea) potestas juris gentium est2: nam apud omnes gentes animadvertĕre possŭmus domĭnis in servos vitae necisque potestātem esse3, et quodcumque per servum adquirĭtur, id domĭno adquīri (Gajus).

5. Sed hoc tempŏre4 neque civĭbus Romānis nec ullis aliis hominĭbus, qui sub imperio popŭli Romāni sunt, licet supra modum et sine causa in servos saevīre5: male enim nostro jure uti non debēmus (Gajus).

6. Item in potestāte nostra sunt libĕri nostri. Quod (= et id) jus proprium civium Romanōrum est: fere enim nulli alii sunt homĭnes, qui talem in filios suos habent potestātem, qualem nos habēmus (Gajus).


___________________

1 rursus — (здесь) с другой стороны, в свою очередь.

2 iuris gentium (gen. possesivus) est — относится к области права всех народов.

3 dominis (dat. possesivus) in servos.... potestatem esse — (что) господам принадлежит власть над жизнью и смертью рабов.

4 hoc tempore (abl. temporis) — в это (наше) время.

5 saevire in aliquem — проявлять жестокость по отношению к кому-либо.

М. Туллий Цицерон


Марк Туллий Цицерон (M. Tullius Cicero), знаменитый римский оратор, философ и политический деятель, родился в 106 г. до н. э. около города Арпина,недалеко от Рима, и в 43 г. был убит по приказанию Антония. Известностью пользуются его речи против Катилины, замышлявшего государственный переворот. Здесь дается отрывок из первой речи против Катилины (63 г. до н.э.).

Первая речь против Катилины


I. Quo usque tandem abutēre, Catilīna, patientia nostra? quam diu etiam furor iste tuus elūdet? quem ad finem sese effrenāta jactābit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor popŭli, nihil concursus bonōrum omnium, nihil hic munitissĭmus habendi senātus locus. nihil horum ora vultusque movērunt? Patēre tua consilia non sentis? constrictam jam horum omnium scientia tenēri conjuratiōnem tuam non vides? Quid proxĭma, quid superiōre nocte egĕris, ubi fueris, quos convocavĕris, quid consilii cepĕris, quem nostrum ignorāre arbitrāris? 0 tempŏral 0 mores! Senātus haec intellĕgit, consul videt, hic tamen vivit. Vivit? Immo vero etiam in senātum venit, fit publĭci consilii partĭceps, notat et designat ocŭlis ad caedem .unumquemque nostrum: nos autem, fortes viri, satis facĕre rei publĭcae vidēmur, si istīus furōrem ac tela vitēmus. Ad mortem te, Catilīna, duci jussu consŭlis jam pridem oportēbat, in te conferri pestem, quam tu in nos machināris. An vero vir amplissĭmus P. Scipio, pontĭfex maxĭmus, Ti. Gracchum, mediocrĭter labefactantem statum rei publĭcae, privātus interfēcit: Catilīnam, orbem terrae caede atque incendiis vastāre cupientem, nos consŭles perferēmus? Nam illa nimis antīqua praetereo, quod C. Servilius Ahala Spurium Maelium, novis rebus studentem, manu sua occīdit. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acriorĭbus suppliciis civem perniciōsum quam acerbissĭmum hostem coërcērent. Habēmus senātus consultum in te, Catilīna, vehĕmens et grave; non deest rei publĭcae consilium neque auctorĭtas hujus ordĭnis: nos, nos, dico aperte, consŭles desŭmus.

II. Decrēvit quondam senātus, ut L. Opimius consul vidēret, ne quid res publĭca detrimenti capĕret: nox nulla intercessit— interfectus est propter quasdam seditiōnum suspiciōnes C. Gracchus, clarissĭmo patre, avo, majorĭbus; occīsus est cum libĕris M. Fulvius consulāris. Simĭli senātus consulto C. Mario et L. Valerio consulĭbus est permissa res publĭca: num unum diem postea L. Saturnīnum tribūnum plebis et C. Servilium praetōrem mors ac rei publĭcae poena remorāta est? At nos vicesĭmum jam diem patĭmur hebescĕre aciem horum auctoritātis. Habēmus enim hujusce modi senātus consultum, verum inclūsum in tabŭlis, tamquam in vagīna recondĭtum, quo ex senātus consulto confestim te interfectum esse, Catilīna, convĕnit. Vivis, et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio, patres conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publĭcae pericŭlis me non dissolūtum vidēri; sed jam me ipse inertiae nequitiaeque condemno. Castra sunt in Italia contra popŭlum Romānum in Etruriae faucĭbus collocāta, crescit in dies singŭlos hostium numĕrus; eōrum autem castrōrum imperatōrem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senātu vidēmus intestīnam alĭquam cotidie perniciem rei publĭcae molientem. Si te jam, Catilīna, comprehendi, si interfĭci jussĕro, credo, erit verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius а mе, quam quisquam crudelius factum esse dicat. Verum ego hoc, quod jam pridem factum esse oportuit, certa de causa nondum addūcor, ut faciam. Tum denĭque interficiēre, сum jam nemo tam imprŏbus, tam perdĭtus, tam tui simĭlis invenīri potĕrit, qui id non jure factum esse fateātur. Quam diu quisquam erit, qui te defendĕre audeat, vives, sed vives ita, ut vivis, multis meis et firmis praesidiis obsessus, ne commovēre te contra rem publĭicam possis. Multōrum te etiam ocŭli et aures non sentientem, sic ut adhuc fecērunt, speculabuntur atque custodient.

Комментарии


I. 1. Quo usque – на обеих частях этого выражения стоит ударение, поэтому они и отделены. То же касается и следующего quam diu abutēre== abutēris (fut. 1). Elūdet — eludĕre (без дополнения) есть технический термин об умении гладиаторов уклоняться от ударов противника («парировать»), здесь по смыслу «упорствовать». Sese... jactābit audacia? — ты будешь кичиться своей дерзостью? Nihil ... nihil ... nihil — нисколько … ни … ни. Palatii —Палатинского холма. Bonōrum==bonōrum civium — благонамеренных граждан, munitissĭmus — неприкосновенное. Habendi senātus locus==locus, in quo senātus habētur — место заседания сената, horum — здесь присутствующих, ога vultusque — выражение лиц. Movērunt te — подействовали на тебя. Constrictam... tenēri — обессилен. Quid ... egĕris..., ubi fuĕris... — косвенные вопросы в зависимости от ignorāre. Proxĭma — в сегодняшнюю, superiōre — во вчерашнюю. 2. Immo vero — мало того. Fit... partĭceps — принимает участие, fortes viri — иронически. Videtur = nobis videtur — мы воображаем себе. Conferri — обратить, направить. 3. Ti.==Tiberium — Тиберий Семпроний Гракх, добивавшийся передела земли в пользу бедных, был убит по приказанию Сципиона в 132 г. до н. э. Mediocrĭter labefactantem statum — хотя он лишь незначительно потряс основы, privātus — будучи частным человеком. Catilīnam — прибавить «а», orbem — прибавить «весь», illa... antīqua — прибавить «случаи», «примеры», praetereo — умалчиваю, обхожу молчанием, quod — то, как (quod explicatīvum). Spurium Maelium — во время дороговизны 439 г. до н.э. римский всадник Спурий Мелий своей щедрой помощью бедным возбудил подозрения, что он стремится к захвату власти, и по приказанию диктатора он был убит Сервилием Агалой, начальником конницы. In hac==in nostra. Ut (explicatīvum)—состоявшая в том, что. Senātus consultum — имеется в виду постановление 63 г. до н.э.: videant consŭles, ne quid res publĭca detrimenti capiat. Оно давало консулам власть над жизнью и смертью. Vehĕmens et grave — полное силы и значения. Hujus ordĭnis — т. е. сенаторов, nos... desŭmus — мы не помогаем, т. е. остановка за нами.

II. 4. Quondam — в 121 г. до н.э. Nox — прибавить: и что же? С. Gracchus —брат Тиберия Гракха. Clarissĭmo patre, avo, majorĭbus — abl. qualitātis. Дедом Гракхов со стороны матери был Публий Сципион Африканский, окончивший Вторую пуническую войну. М. Fulvius — приверженец Гракхов. С. Mario et L. Valerio consulĭbus — в 100 г. до н.э., est permissa res publĭсa — было вверено государство, были даны полномочия для охраны государства. L. Saturnīnum... et С. Servilium praetōrem — народный трибун Сатурнин, желая открыть доступ к консульству своему другу Сервилию, убил его соискателя Меммия, за что оба они и были умерщвлены народом. Remorāta est—заставила ждать себя, т. е. была отсрочена. Hеbеsсĕге aciem и дальше in vagīna recondĭtum — выражения, употребляемые о мече, метафорически перенесены на полномочия сената. Horum — т. е. сенаторов. In tabŭ1is — на табличках, в протоколах. Tamquam in vagīna recondĭtum — словно меч, вложенный в ножны. Vivis прибавить: "а между тем". Patres conscripti — официальное название членов сената: «сенаторы». Dissolūtum vidēri казаться развязным, легкомысленным, нерадивым. Inertiae nequitiaeque — в бездействии и негодности, т. е. в недостатке энергии и в неумелом ведении дела. 5. In Etruriae faucĭbus — у прохода в Этрурию. In dies singŭlos — со дня на день. Adeo — даже. Jam — сейчас. Credo — пожалуй. Ne non potius и т.д.== nе non potius omnes boni dicant hoc а mе serius factum esse и т. д. Serius — слишком поздно. Certa de causa — по известной причине. Nondum addūcor, ut faciam — еще не могу решиться сделать. Interficiēre == interficiēris (fut l). Qui... non... fateātur == ut (ut consecutīvum) is non fateātur.