Книги по разным темам Pages:     | 1 |   ...   | 184 | 185 | 186 | 187 | 188 |   ...   | 193 |

Красу роднага краю, свай беларускай Лтвы - Наваградчыны Адам Мцкевч праславв эпчнай паэмай Пан Тадэуш. Здалк яго айчына вспрымалася як боск рай. Лрычны пралог да гэтага твору в перакладзе В. Дунна-Марцнкевча - як жывапсная карцна раю. Спачатку - элегчныя вспамны:

тва! - родная зямейка! Ты, мавляв, здарове, - Той цябе ашануе, каму безгалове! Хто жыв калсь на нвцы твай, як у раю, - Вось цяпер крывавы ронць слзк в чужым краюЕ А вжо пасля гэтай элег - райскя вобразы роднай Навагрудчыны:

Звярн да гор лясстых, шырокх пракосав, Што дыванам пры Немне свецяць з-пад нябсав, Да нв родных, калоссем ярка маляваных, Дзе жовтая сврэпка, дзе грэчка бяленька, Дзе дзяцелна гарыць, вось красна паненка;

А вс мяжой прыбта, бачыцца встужкай Там-сям, быццам к адзежцы прышплена грушкайЕ Як паэтычная пераклчка з навагрудскм эпасам Мцкевча гучыць рычны пралог да паэтычнай аповесц В. Дунна-Марцнкевча пра яго райск куточак - Люцынка, альбо Шведы на Лтве:

Божа наш! Ты шыбанув на зямлю чалавека, - Няшчасця бярэмя шчасця ад веку Ты прызначыв яму, выганяючы з раю, - Як жа в смутак душы яго любасць да краю Ты влв чаму н ля роднае нвы Адчувае вольным сябе шчаслвым [8, с. 300, 429] У драматычнай паэме Адама Мцкевча Дзяды дамнуюць не райскя, а нфернальныя, пякельныя сюжэты матывы. Страта радзмы, свайго роднага краю паэт успрымае як выгнанне з раю в пекла, з жыцця да смерц. Пралог да гэтага твору паэт назвав Здань. Паэт у выгнанн адчував сябе памж прывдным жыццм смерцю. Яго душа в аблччы здан блукае па сцежках былога раю - Навагрудчыне з надзеяй сустрэцца са страчаным каханнем.

Кал паэт перажывае сва вртуальнае пекла раненай душой, то злосны пан, як в зямным жыцц крывдзв свах бедных сялян, у аблччы памершага здання церпць пякельныя мук за свае цяжкя грах [9, с. 19Ц23].

нфернальным матывам закончыв свой паэтычны зборнк Францшак Багушэвч Дудка беларуская. Верш, ц хутчэй апавяданне в вершах Быв у чысцы нацэлены на выкрыцц асуджэнне прыгоннага права в мперскай Рас. У меру падпвшы селянн Мацей (Я - герой автара, пад псевданмам Мацея Бурачка) вяртаецца ноччу дамов паравноввае колькасць панов у часы паншчыны абвешчанай царом Аляксандрам Другм свабоды. прыходзць да высновы, што не надта свабодна в гэтай свабодзе, бо ахвочым да нашай спны панов пабольшала.

Па дарозе ноччу сустрэвся са зданню былога панскага эканома Бзунскага. Здань просць пакрывджанага м у ранейшым жыцц Мацея зачарпнуць вады, каб ю змыць ранейшы грэх эканома. Зусм вдавочная алюзя на эпзод евангельскай прыпавесц пра багацея беднага пакутнка. Селянн Мацей апусцвся з гэтай зданню в чысцец брызнув крапдлам з вадой на твар пакутнка, як ад гэтага знк, засталася пара адна [10, s. 68Ц72].

З найбольшай павнатой эсхаталагчныя сюжэты, вобразы матывы раскрылся в рычнай паэз драматург вана Луцэвча (Янк Купалы) в эпчнай паэз Канстанцна Мцкевча (Якуба Коласа). Тут ужо быв унверсальны эсхаталагзм - хутчэй драматычны трагчны, чым гратэскавы, камчны. Найбольш таленавты пачынальнк хрысцянскага экзстэнцыялзму в фласоф Мкалай Бярдзяев прызнавав абСектывнасць раю, нават яго субстанцыяльнасць. Але адмавляв абСектывнасць пекла як нейкай аналог суду пакарання грэшнкав. Паводле автэнтычнай хрысцянскай веры, н сцвярджав, што все людз грэшныя. Тольк адны здольныя перамагаць сваю граховнасць, а ншыя становяцца ахвярам рабам граху.

Грэх пякельныя мук сць вынк богапакнутасц чалавека, страты м веры любов. Але часова страчваюць адзнства з Богам , як вынк, - з Космасам людзьм не тольк злыя, але в вялкх пакутах добрыя людз, нават святыя. Так было паводле Ббл з пакутнкам овам (Ёвам).

Нават сам сус Хрыстос, Сын Божы в муках на крыжы всклкнув: Божа Мой, Божа Мой! Чаму ты пакнув Мяне (Мц. 27:46). У канечным жа вынку яны перамагаюць пакуты смерць. У вынку перамог над смерцю Сына Боскага пекла было разбурана, а пераможца вваскрос пакнув людзям надзею на вваскрэсенне вечнае жыцц з Богам. Памж хрысцянскай тайнай уваскрэсення догматам пра пакаранне грэшнкав у пекле сць лагчная супярэчнасць. Бо субстанцыяльнае снаванне пекла несумяшчальнае з тайнай перамог над пеклам смерц самым фактам вваскрэсення суса Хрыста. Пра гэта дагадвался пачынальнк нашай класчнай паэз, аб чым сведчаць хня паэтычныя малтвы в цяжкя часны богапакнутасц сумненняв у дабраце грэшнага сацыяльнага быцця. Тайна пякельных пакутав, верагодна, уявлялася м як мук сумлення тут, на зямл в вечным быцц пасля смерц.

Эсхаталагчныя матывы абазначаны вжо в першым паэтычным зборнку Янк Купалы Жалейка (1908 г.). Праграмны верш да гэтай кнжк Я не паэта завяршаецца радкам: Эх з часам людз впадаюць на сле, // Смерць скосе, глядз й больш крыжам стала, // Нехта спытае:

хто в гэтай магле // А надпс пакажа: Янка Купала [11, с. 1Ц2]. Жабрачае аблчча беларуса яго краны мяжуе в паэта з хрысцянскай любовю да роднай краны: Так ня мла, як магла, // Неяк выдае // Беларусь, мая старонка // Дый люблю ж яе <Е> Там любць свй край прысягне // Лепей за жыцц ("З песень аб свай старонцы).

Хрысцянская вера надзея, райскае вявленне роднага краю в ранняй паэз Купалы раскрываюцца в эстэтычнай смволцы вясны (верша Вясна, З песень аб вясне), лета в вершах Лета (Лета ты, лета прыгожа-квяцстае), а матывы нфернальныя паэт раскрывае в вершах З асеннх напевав (Не гудз так, восень, // Не крывався, сэрца // З нядол вялкайЕ), в цыкле вершав пра заняпад жыцця змою Зма (Прыйшла зма халоднаяЕ).

Эстэтычнае засваенне змы адбылося в паэта пазней, у вынку взвышэння таратурнага майстэрства рычнай нтуцы вонкава негатывных зСяв прыроды в штодзнным побыце.

Прыгажосць змы як боскага дару ладпачынку працавнцы-зямельк паэт выявв в вершах Змой у лесе (л лягла ж цшына // У бары за гарой, - // Каб дравнка адна // Хоць квнула сабойЕ). Верш Янк Купалы Сьнег раскрывае амбвалентную смволку змы - райскую пякельную:

Залегла, як пасцель, Лебядзная бель На загон, на курган, - Кажан, груган Занямев не на сьмех.

Гэта сьнег, тольк сьнегЕ За старухай зямлй Ты пасьцель, дружа мой, Узвалв на душу, Як бы крыж на мяжу, - бжо рад не на сьмех:

Гэта сьнег, тольк сьнегЕ [12, с. 64Ц65] Пякельныя матывы в рыцы Янк Купалы пачался в трагчны 1907 год пасля падавлення павстання в Рас. Паэт напсав свой нфернальны верш Разлад, упершыню апублкаваны в зборнку Спадчына (1922 г.). Вось апошня дзве страфы, дзе пекла названа свам мем:

Няправда правду акяльзала - едзе людскасьц на сьпне, А чалавек - ком гною, сала - Быдлм, сьляпнм жыве гне.

Адзн чорт весел, зубы скалць, Загацв пекла да варотав;

Рад шэльма: польку з ведзьмай валцьЕ Так разлад - яго работа! Верш Разлад - гэта пра пекла в сацыяльным быцц. А в Першую сусветную вайну паэт напсав пра перажыванне пекла в яго субСектывным аспекце, у душы. Гэта - санет Таварыш мой. Вось пачатак гэтага твору:

дзе за мной у сьлед касьцсты, бледны труп, - Як цень - за мной, куды я н ступлю;

- я устану, ц в пасьцел сплю - Са мной завсды н, гэты жывы слуп.

Вакруг мяне пабудавав жалезны зруб, Ператварыв у турму бязмежную зямлю, Садрав чуцц - ц я цярплю ц не цярплю, Здушыв вужача грудз в сто сталвых трубЕ [13] Канцэптуальна-мастацкае падсумаванне эсхаталагчных матывав ранняй творчасц паэта здейснена в паэмах Адвечная песня Сон на кургане. Ужо тут Купала быв прадвеснкам фласоф экзстэнцыялзму, выявв драму канечнасц негарантаванасц жыцця чалавека в спрадвечным быцц, у люзорнасц свабоды в Левафане дзяржавы жорсткай дэтэрмнацы прыроды. Ус жывое снуе над безданню, куды падае, кал абрываецца нтка яго су. Эплог гэта эпчнай мстэры паэта эсхаталагчны. З царства смерц встае цень беларускага мужыка, каб даведацца, ц лепш жывецца яго нашчадкам. чуе адказ ад добрых духав: Не зломлены к шчасцю вароты, // Слязы не вбыло - прыбыло. Апошня словы беларускага мужыка: Раскройся нанова магла, // Страшней цябе людз свет. Паэма Адвечная песня - твор пра сацыяльнае, зямное пекла, страшнейшае за пякельныя мук пасля смерц.

Паэма Янк Купалы Курган - твор пра зямны с чаровнага музык - беларускага Арфея. Мастацк смвал - увасабленне таленту народа. Такм гусляром прарокам быв сам автар гэтага твору. За духовнае павстанне супраць дыктатуры князя гусляра жывога кнул в маглу насыпал на й высок курган. А народ стварыв паданне: раз у год з кургана выходзць гусляр ляк снег белы - прыкмета адуховленых святых людзей у боскм царстве. Ён "нешта пяе" пад чаровную музыку: Кажуць, каб хто кал зразумев голас той, // Не зазнав бы нкол вжо гораЕ Не зазнаць нкол гора - гэта значыць жыць у раю. Або на духовна абновленай зямл, у дасканалым царстве, якм канчаюцца сюжэты большасц нашых чарадзейных казкав.

Паэтычная эсхаталогя Купалы самабытна выявлася в паэме На куццю, мабыць, напсанай пад ураджанннем комплекснага паводле жанру твора А. Мцкевча Дзяды. Твор аб трагчнай гсторы Беларус. Твор аб неабходнасц вярнуць народу найвышэйшыя каштовнасц - родную мову, мастацкую культуру (лпесню), дзяржаву. Урэшце трагчныя аспекты творав на эсхаталагчную тэматыку Янка Купала снтэзавав у драме Раскданае гняздо. Сама назва драмы эсхаталагчная, бо роднае гняздо - вобраз смвал зямнога раю. Тут шмат трансфамавых у кантэксце беларускага фальклору алюзяв на эсхаталагчны твор тальянскага паэта, Дантэ Боская камедыя, творчасць якога беларуск паэт-пясняр ведав паводле польскх рускх перакладав.

На взлце свай паэтычнай творчасц Купала раскрыв экзстэнцыяльную правду пра тое, што добрыя людз здольныя праз любов да быцця як боскага дару, праз каханне эстэтычную нтуцыю атрымаць дар - убачыць рай у гэтым зямным жыцц. Пра гэты дар - рамантычны верш АбдымЕ (Абдым ты мяне, маладаяЕ) паэма Яна Я.

У раздзеле Яблын цвтуць - гэтай рамантычнай паэмы сялянск сад упадабняецца да раю:

Раям на зямл выглядывав нам сад, Я в м - Адам, яна в м - Ева;

У ра гэтым вецер быв нам Бог сват, Вяцьвам шлюб давала дрэваЕ [12, с. 118Ц120] Сюжэт паэмы напамнае нам пра так ж сад-рай у бблейскай кнзе Быцц. Тольк в гуманстычнай, фальклорнай эстэтычнай нтэрпратацы бблейскай аповесц.

Абмежаваная прастора артыкула не дазваляе раскрыць усе аспекты паэтычных творав Янк Купалы эсхаталагчнай арыентацы. Спашлюся на мае ранейшыя публкацы на гэтую тэму [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21].

Класк нашай рыка-эпчнай паэз Канстанцн Мцкевч (Якуб Колас) на першым этапе творчасц (зборнк вершав Песьн-жальбы, 1910 г.) у адпаведнасц з пяснярскм, музычным ладам свай рык кантрасна сумясцв мнорныя мажорныя напевы. Жальбы на с беларускай вск, яе жабрачае аблчча (матыв евангельскай прыпавец пра Лазара беднага) пераходзяць у райскя матывы - захапленне красою роднай зямельк. Гэтыя кантрасты акцэнтуюцца адпаведным порам года - квтненнем жыцця вясной летам, яе упадкам восенню змою. Яны сведчаць пра вясковую, сялянскую душу нашай паэз, яе нараджэнне в асяроддз сялян - творцав фальклору, рычных эпчных народных песняв.

Уступ да паэтычнай кнжк Песьн-жальбы мнорны. Ён пачынаецца канчаецца жальбам. Спачатку Не пытайце, не прасце // Сьветлых песень у мяне // Бо як песьню засьпяваю, // Жаль всю душу скалыхне. Так ж лад в фнале: Нешчаслва наша доля: // Нам нчога не дала.

// Не шукайце кветак в пол, // Як вясна к нам не прыйшла.

У мнорнай рыцы паэт уявляе свй родны край у вобразе Лазара беднага: Край бедны, край наш родны! // Гразь, балота ды пясокЕ // <Е> Сумны ты, як наша доля, // Як ты наша цемната! Але шмат у зборнку Песьн-жалобы - гэта песн аб красе роднага краю, прызнанне в сыновнай любов да яго: Люблю я прыволле // шырокх палв, // Зялнае мора // Ржаных каласовЕ (Усход сонца). Рана паэт адкрыв красу ночы - ранейшага смвалу затухання жыцця:

Ночка мая ты, // Цх сон вясны! // Кольк зор на небе! // Як блшчаць яны! <Е>// Апсаць абраз твой, // Хараство, спакой, // Тольк в цябе внкнеш // Чуткаю душой [22, с. 14].

Райскя вобразы роднай краны в паэз Якуба Коласа даследавался в ранейшай публкацы [23]. Паэтычныя гмны красе роднай кране н узнс на высок эстэтычны взровень у паэтычным эпасе Новая зямля. З узнслага гмну роднаму куту пачынаецца пралог да гэтага твору. Новая зямля Канстанцна Мцкевча (Якуба Коласа) яднае эстэтычную праблематыку паэтычнага эпасу Адама Мцкевча Пан Тадэвуш яго ж паэтычнай драмы Дзяды. Эсхаталагзм Новай зямл Коласа абазначаны назвай твору. Ббля завяршаецца Апакалпссам - драматычным прароцтвам пра канец грэшнага свету. Але таксама взнслым апавяданнем пра Новае неба Новую зямлю. Пра духовнае перамяненне жыцця: л вгледзев я Новае неба Новую зямлю, бо ранейшае неба ранейшая зямля вжо мнул (Адкрыцц 21:1).

Пралог асновная частка Новай зямл Якуба Коласа - взнсла апавядаюць пра красу роднага края паэзю традыцыйнага ладу жыцця сялянскай Беларус беларускай традыцыйнай культуры. А в апошнх раздзелах твору эплогу - трагзм зямнога жыцця. На фоне эпчнай паэтызацы красы роднага краю кантрасна выдзяляюцца сюжэты тры смерц. Аб трагчным абрыве жыцця на яго высокм узлце. Кожнае жывое тварэнне, таксама носбт духовнага пачатку жыцця - чалавек часта памрае не тольк насыцвшыся жыццм, як старазаветныя патрыярх, а знянацку, падсечаныя выпадкам, цяжкай працай, хваробай.

Раздзелы эпчнай паэмы Новая зямля Вовк, Смерць ляснчага, эплог - Смерць Мхала падсвечаныя эсхаталагчным закатам, вечаровым святлом. Свядомасць пакутнка раздвойваецца, узнкаюць прывды двайнков. Памраючы, Мхал перажывае апакалптычныя вдмы, запсаныя в Апакалпссе Яна Багаслова: л раптам нейкая заслона // Чысьц страшнаю рукою // Снь неба лучачы з зямлю, // Ус пасуваецца блжэй! // У грудзях дыханне забвае, // А ноч-заслона нацскае, // светлы круг, прамень пустын, // Вось-вось у багне-цьме загнеЕ апошня радк паэта. Запытанне, кал настане на зямл гармоня жыцця:

Прасторны шлях! Кал ж, кал Ты закрасуеш на зямл I злучыш нашы все дарог [24, с. 310Ц311] Паэтычная эсхаталогя Максма Багдановча пераважна рычная. У эстэтычнай нтуцы паэта рэальны свет, прырода чалавек адуховлваецца, яднаюць зямное нябеснае, людское боскае. Прырода ввасабленн беларускай мфалог Лясун, Змяны Цар, Вадзянк, русалк пераходзяць з нфернальнага, хтанчнага стану в свет прыгожага, узнслага, паэтычнага, чаровнага.

Pages:     | 1 |   ...   | 184 | 185 | 186 | 187 | 188 |   ...   | 193 |    Книги по разным темам